مقدمه
كسب و كار الكترونيك به عنوان يكي از زير زيرمجموعه‌هاي فناوري اطلاعات و ارتباطات در دهه گذشته رشد بالايي را تجربه كرده است. به طوري كه رويكرد سياست اكثر موسسات تجاري در پذيرش و به كارگيري كسب و كار الكترونيك در جهت ورود به بازارهاي جهاني و جذب مشتريان جديد و موثر و كارا در اين راستاست. اما به كارگيري كسب و كار الكترونيك در فعاليت‌هاي تجاري نيازمند توجه به يك سري عوامل درونزا و برونزاي تاثيرگذار بر آن است. به طوري كه توجه بنگاه‌هاي تجاري به اين عوامل و برنامه‌ريزي در جهت استفاده مطلوب از فناوري كسب و كار الكترونيك ضمن آنكه موفقيت بهره‌برداري از آن را تضمين خواهد كرد، زمينه رشد بنگاه‌هاي استفاده كنند را نيز فراهم مي‌كند. بنابراين، در اين مقاله ابتدا تعاريف، انواع، شيوه‌ها، مزايا و معايب استفاده از كسب و كار الكترونيك بيان مي‌شود. در قسمت دوم چارچوب تحليلي كه در آن استفاده از كسب و كار الكترونيك منتهي به افزايش انگيزه صادراتي مي‌شود، تشريح مي‌گردد. در قسمت سوم به مطالعه موردي تجربه هند در اين زمينه اشاره شده و در نهايت پيشنهاداتي در اين راستا ارايه مي‌شود.
كسب و كار الكترونيك
كسب و كار الكترونيك تعاريف متعددي دارد كه در زير به برخي از آن‌ها اشاره مي‌شود:
– كسب و كار الكترونيك وسيله‌اي كه مسير رسيدن بنگاه‌ها به بازار را هموار مي‌سازد. مسيري كه مشتريان در آنجا اقدام به خريد كالا و خدمات مي‌كنند؛
– كسب و كار الكترونيك وسيله‌اي است كه به استفاده‌كنندگان آن امكان رسيدن به مشتريان موثر و كارآمد را فراهم مي‌سازد؛
– كسب و كار الكترونيك توانايي هدايت تجارت از طريق شبكه‌هاي الكترونيك نظير اينترنت و شبكه جهاني است.
تجارت الكترونيك
براساس تعريف دفتر توسعه جامعه اروپا (OECD) به طور كلي تجارت الكترونيك، معاملات را در ارتباط با فعاليت‌هاي تجاري افراد و سازمان‌ها شكل مي‌دهد. اين فعاليت‌ها براساس پردازش و انتقال اطلاعات ديجيتالي (متن، صدا و تصاوير) مبتني هستند.
تجارت الكترونيك، به مجموعه فعاليت‌هاي اطلاق مي‌گردد كه مستقيماً به وسيله ارتباطات الكترونيكي (شبكه‌اي) پشتيباني مي‌شود.
تفاوت كسب و كار الكترونيك و تجارت الكترونيك
كسب و كار الكترونيك به مفهوم كلي شامل به كارگيري فناوري‌هاي جديد براي برقراري ارتباطات زنجيره‌اي بين سازندگان، فروشندگان، عرضه‌كنندگان و به طور كلي ارايه‌دهندگان كالا و خدمات از يك سو و خريدار و مصرف‌كننده و يا به طور كلي مشتري از سوي ديگر است و نتيجه آن اتخاذ تصميم‌هاي بهتر، بهينه‌سازي كالا و خدمات، كاهش هزينه‌ها و گشودن كانال‌هاي جديد است. ولي تجارت الكترونيك به هر شكلي از نقل و انتقالات در تجارت اطلاق مي‌شود كه در آن طرفين، بيشتر از طريق الكترونيكي با يكديگر در تماس هستند تا از طريق نقل و انتقالات فيزيكي. به عبارت ديگر، تجارت الكترونيك زيرخبشي از كسب و كار الكترونيك در سازمان‌ها است، زيرا در كسب و كار الكترونيك، شكل الكترونيكي كليه فرايندهاي كسب و كار سازمان از قبيل توليد، تحقيق و توسعه امور اداري، مالي، مديريت نيروي انساني، پشتيباني و تجارت مطرح است. در حالي كه در تجارت الكترونيك تنها فرآيند تجارت سازمان به صورت الكترونيك يك جزء بنيادي از كسب و كار الكترونيك به حساب مي‌آيد.
كسب و كار الكترونيك باعث مي‌شود تا فرايندهاي تجارت، روابط و داد و ستد جهاني گردد. محيط تجاري شركت، ممكن است، شامل يك شبكه جهت دسترسي به سازمان‌هاي عمومي يا شبكه‌هايي كه با محافظت خاص براي دسترسي افرادي خاص طراحي شده و يا حتي شبكه داخلي باشد كه براي دسترسي افراد و كارمندان داخل شركت طراحي شده است.
كسب و كار الكترونيك تنها قرارداد يك صفحه شبكه‌اي نيست. بلكه محيط مدل‌هاي تجاري اعم از تجارت با كارمندان، مشتريان، تامين‌كنندگان و شركا است. (سرمد، 1382، ص3)
انواع كسب و كار الكترونيك
كسب و كار الكترونيك بسته به اينكه طرف‌هاي معامله سازمان‌ها يا افراد باشند به انواع زير تقسيم مي‌شوند. در اينجا روابط بر مبناي اهداف تجاري شكل مي‌گيرد.
واحد تجاري با واحد تجاري (BUSINESS TO BUSINESS=B2B)؛
واحد تجاري با مصرف‌كننده (CONSUMER= B2C BUSINESS TO)
مصرف كننده با مصرف كننده (CONSUMER TO CONSUMER= C2C)
واحد تجاري با دولت (BUSINESS TO GOVERNMENT= B2G)
دولت با واحد تجاري (GOVERNMENT TO BUSINESS-G2B)
معايب كسب و كار الكترونيك
مساله امنيت، امكان ورود به سيستم‌هاي شما از طريق آدرس پست الكترونيكي، سايت شبكه و دستيابي به اطلاعات مالي و غيره؛
اختلال در برنامه كاري در صورت خرابي سيستم؛
از دست دادن كنترل؛
مشكلات و هزينه‌هاي به روز بودن با فناوري‌هايي كه به سرعت پيشرفت مي‌كنند.
چارچوب تحليلي
گسترش و نفوذ هر فناوري بستگي به چند عامل نظير منافع بالقوه فناوري، ظرفيت جذب بنگاه‌ها دارد. منافع بالقوه نه تنها به توليدكنندگان كالاها و خدمات مي‌رسد كه از فناوري جديد استفاده مي‌كنند، بلكه مصرف‌كنندگان آن كالاها و خدمات نيز از آن بهره‌مند مي‌شوند. براي مثال، رشد سريع اينترنت باعث مي‌شود هم عرضه‌كنندگان و هم مصرف‌كنندگان از مطلوبيت بيشتري برخوردار گردند.
پذيرش فناوري كسب و كار الكترونيك تابعي ازچندين عامل است. اين عوامل در اكثر مواقع اثر تقويت‌كننده دو جانبه‌اي (متقابلي) بر يكديگر دارند.
ملاحظات بين‌المللي شامل صادرات، واردات فناوري و… است در تعامل با كسب و كار الكترونيك، اثر تقويت‌كننده بر يكديگر دارند. در اين حالت بنگاه در سطح بين‌المللي با پذيرش كسب و كار الكترونيك واردات و صادرات خود را بر مبناي اصول استاندارد كسب و كار الكترونيك شكل مي‌دهد. از طرف ديگر قرار گرفتن كالا و خدمات در فضاي تجارت الكترونيكي موجب حذف فاصله بين مبدا و مقصد كالاها و خدمات مي‌گردد و تغييرات اساسي در بازارهاي هدف به وجود مي‌آورد. موفقيت در اين فرايند، منوط به مديريت كارا و حرفه‌اي است. مديريت حرفه‌اي با درك و شناخت از فضاي ارتباطات بين‌المللي، شيوه‌هاي كسب و كار الكترونيك را متناسب با ملاحظات بين‌المللي تطبيق مي‌دهد. از طرف ديگر، مديريت حرفه‌اي با تجارت مدرن روابط غيرمعمول را تصحيح مي‌كند.
حجم عمليات، اثرات دو سويه‌اي را بر كسب و كار الكترونيك دارد. از آنجايي كه استفاده از كسب و كار الكترونيك باعث دستيابي به انبوهي از مشتريان با سلايق مختلف مي‌گردد. لذا بنگاه‌هاي فعال در امر تجارت بين‌المللي با گسترش ظرفيت توليدي و تنوع بخشي به توليدات كالا و خدمات سعي در جذب مشتريان بيشتر است.
يكي از شرايط مهم ديگر در كسب و كار الكترونيك وجود شبكه ارتباطي قوي همراه با اطمينان بالاست. دسترسي به پهناي باند بالاتر در اختيار هيچ كدام از بنگاه‌ها نيست. پنهاي باند قسمتي از زيرساخت‌هاي نهادينه شده توسط دولت است. هر قدر اين پهنا بالاتر باشد، حجم و سرعت اطلاعاتي كه رد و بدل مي‌كند بيشتر خواهد بود. از اين رو با در نظر گرفتن نقش مهمي كه اين عامل مي‌تواند در موقعيت خدمات شبكه با توان بالا داشته باشد، خصوصي‌سازي و مقررات‌زدايي خدمات ارتباطي به منظور افزايش كارايي در سيستم مخابرات در كشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته مورد تاكيد قرار مي‌گيرد. متغيرهاي رفتاري نظير ميزان مهارت نيروي انساني بنگاه‌ها، حجم سرمايه‌گذاري در تحقيق و توسعه و نرخ‌هاي دستمزد، از عوامل مهمي هستند كه در پذيرش كسب و كار الكترونيك توسط بنگاه‌ها موثرند. هر قدر بنگاه تجاري در سطح بين‌المللي از نيروي انساني متخصص بيشتري برخوردار باشند و منابع بيشتري را به سرمايه‌گذاري تخصيص دهد، موقعيت بهتري در جذب و پذيرش كسب و كار الكترونيك دارد.
همچنين دستمزدهاي بالا هميشه انگيزه عمده‌اي براي نيروي كار جهت افزايش كارايي و نوآوري به حساب مي‌آيد. در نتيجه به كارگيري كسب و كار الكترونيك منافع متعددي را به دنبال دارد. علي رغم اينكه بسياري از منافع موجود در شكل يك ذكر گرديد، بسياري از بنگاه‌ها به دليل پايين بودن هزينه مشاركت را قبول مي‌كنند اينترنت باعث ارزاني دسترسي به اطلاعات و بازارهاي جهاني مي‌شود. اين عامل موجب مي‌گردد سرعت عمل در بازارهاي چند منظوره كه براي توليد كالاها و اطلاعات است، بالا برود. به طور بالقوه شكل تازه‌اي به سازمان‌دهي زيرساخت مشاغل موجود مي‌بخشد و با ارزش‌گذاري مجدد، راه را براي انجام معاملات تجاري باز مي‌كند و با مهندسي مجدد بازرگاني محدوديت‌هايي كه به طور سنتي توليدكنندگان را از مشتريان جدا مي‌ساخت رها مي‌سازد.
از سوي ديگر، فعاليت‌هاي منفصل و جدا از هم نظير سفارش، پرداخت و خدمات بعد از فروش، ممكن است به يك فرآيند واحد ادغام شده و باعث كاهش هزينه‌هاي اعتباري گردد. نتيجه چنين فرايندي منتهي به افزايش كارايي و رقابت‌پذيري در بين بنگاه‌هاي صادراتي است.
شيوه‌هاي كسب و كار الكترونيك
به طول كلي سه شيوه معاملات كسب و كار الكترونيكي وجود دارد: LINE OFF= در اين شيوه بنگاه‌ها براي انجام فعاليت‌هاي تجاري از سيستم پست الكترونيكي استفاده مي‌كنند.
ON LINE= در اين شيوه & بنگاه‌ها از طريق «تعيين كننده متحدالشكل منبع»
(UNIFORM RESOURCE LOCATOR= URL) اقدام به معاملات تجاري مي‌كنند. URLها آدرس‌هايي هستند كه ساختار آن‌ها براي همه كامپيوترها يكسان است و به وسيله آن مي‌توان به منبع مورد نظر دست يافت (اسنل، 1379، ص77). دروازه شبكه (PORTAL) يك صفحه شبكه است كه در آن لينك‌هايي براي رفتن به سايت‌هاي محتوي اخبار مربوط به موضوع‌هاي مختلف وجود دارد. اين صفحات داراي تعداد زيادي آدرس با موضوع‌هاي مختلف هستند. (اسنل، 1379، ص97). خدمات دروازه شبكه اغلب شامل موتورهاي جستجوگر، پست الكترونيكي، چت، نقشه‌ها، فروش و گزينه‌هاي ديگري براي مشتريان است. در واقع دروازه‌هاي شبكه هدفي براي تبليغات و بازاريابي هستند. مزاياي استفاده از كسب و كار الكترونيك:
نزديك شدن ارتباطات؛
دستيابي به بازارهاي جديد؛
افزايش ميزان فروش و سود؛
حذف هزينه‌هايي مانند تهيه كاغذ، چاپ، بروشور و كاتالوگ؛
كاهش هزينه‌هاي معاملاتي و تداركاتي؛
بهبود مديريت بر روابط مصرف‌كننده، عرضه‌كننده و كاركنان؛
كاهش آلودگي محيط زيست، ترافيك و ازدحام.
هند
لعل (2002) به منظور ارزيابي رابطه بين كسب و كار الكترونيك و صادرات، مطالعه‌اي را در هند انجام داده است. در اين مطالعه 51 بنگاه تجاري در سه گروه غيرصادراتي، صادراتي و صرفاً صادراتي با توجه به شاخص‌هاي زير مورد بررسي قرار گرفته است:
شيوه‌هاي كسب و كار الكترونيك؛
ميزان مهارت نيروي كار شاغل در بنگاه‌ها؛
فناوري مورد استفاده در بنگاه‌ها؛
بهره‌وري نيروي كار بنگاه‌ها.
وي در اين تحقيق انگيزه صادراتي را تابعي از عوامل فوق قرار داده و به نتايج زير رسيده است:
بنگاه‌هايي كه رويكرد صادراتي دارند برعكس بنگاه‌هاي غيرصادراتي در معاملات تجاري بيشتر از شيوه دروازه شبكه به جاي شيوه سنتي OFF-LINE استفاده مي‌كنند.
ميزان حجم فروش بنگاه‌هاي صادرات‌گرا بيشتر از بنگاه‌هاي غيرصادراتي بوده و در اين بنگاه‌ها ميزان فروش انجام شده توسط شيوه دروازه شبكه به مراتب بالاتر از ساير روش‌هاست.
ميزان تخصص و بهره‌وري نيروي كار در بنگاه‌هاي صادرات‌گرا نسبت به بنگاه‌هاي غيرصادراتي در سطح بالايي قرار دارد. بيشترين ميزان بهره‌وري نيروي كار در سه گروه بنگاه‌ها مربوط به شيوه دروازه شبكه از كسب و كار تجارت الكترونيك است. همچنين نيروي كار متخصص در بنگاه‌هاي صادرات‌گرا بر شيوه دروازه شبكه متمركز شده‌اند. اين در حالي است كه در بنگاه‌هاي غيرصادراتي شيوه كسب و كار الكترونيك بيشترين نيروي كار متخصص را جذب كرده است.
نتيجه‌گيري
با توجه به چارچوب تئوريك مطرح شده و بررسي تجربه هند از كسب و كار الكترونيك براي افزايش انگيزه صادراتي پيشنهادات زير براي بنگاه‌هاي تجاري فعال در امور بازرگاني به بنگاه‌هاي بين‌المللي توصيه مي‌شود. ورود به سازمان تجارت جهاني و قرار گرفتن در وضعيت رقابتي امري اجتناب‌ناپذير است. از اين رو استفاده از فناوري‌هاي نوين تجاري در بنگاه‌هاي صادراتي مورد تاكيد قرار مي‌گيرد.
از آنجا كه موفقيت در كسب و كار الكترونيك نيازمند توجه به عوامل جانبي و تاثيرگذار بر آن است. لذا مديريت حرفه‌اي و به كارگيري نيروي كار متخصص براي تقويت كسب و كار الكترونيك براي بنگاه‌ها توصيه مي‌شود.
منبع : Emodiran.com
